‘Kom, laat ik voor het eerst sinds jaren weer eens een lezing van de Historische Vereniging Middelstum bezoeken!’. Het was vorige week maandag jl. dat ik de knoop doorhakte. Dankzij de bereidwillige medewerking van mijn collega’s van de PR-cie van de VV Middelstum konden we iets eerder beginnen en met een strakke deadline achter de broek, ‘ik moet uiterlijk om 19.50 uur weg’, jasten we de ‘vergadering’ er doorheen.
Het werd uiteindelijk nog een paar minuten later dat ik wegreed, het was maar goed dat ik de auto meegenomen had. Maar een parkeerplekje vinden bij het Hippyhoes, dat viel nog niet mee. Vlak nadat ik mijn vijf eurootjes betaald had en nog een kop koffie scoorde, de plak Indische cake bewaarde ik voor de pauze, werden de lichten gedoofd. Ik kon nog net meepikken dat het met zo’n dikke zestig belangstellenden een mooie, volle bak was. Met een twintiger, drie vijftigers en de rest 60+-ers kun je met recht spreken van een historische vereniging, zo dacht ik nog even. Inwendig licht glimlachend om mijn slechte grap…..
Redmer Alma liet zich er niet door ontmoedigen. Deze archivaris en de spreker van vanavond was bijna twee uur lang aan het woord om alle ins en outs over oud-Middelstumer Johan van Ewsum aan ons over te dragen. En over deze man is heel veel bekend omdat zijn rijk archief na driehonderd jaar op een zolder van de Groninger stadhuis te hebben gelegen, weer werd gevonden. Dankzij talrijke brieven en facturen kon veel terug gehaald worden over de tijd waarin hij leefde. En dus werd ik deze avond moeiteloos 500 jaar mee teruggezogen in de tijd.
Wat is er uiteindelijk van Alma zijn relaas blijven hangen, vraag ik mij zelf ook nieuwsgierig af op deze stormachtige donderdagmorgen. Dat Johan van Ewsum tussen 1505 en 1510 geboren is bijvoorbeeld. Dat zijn eerste vrouw jong stierf en dat hij hertrouwde. En dat hij zelf in 1570 ook betrekkelijk jong stierf en zijn tweede vrouw ook weer hertrouwde. Dat hij de nodige kinderen kreeg die onder andere door kindermeisjes werden opgevoed. Dat hij in zijn jongere jaren in het buitenland studeerde en wel in Leuven en in Duitsland.
Maar wie of wat was hij nu precies, een vraag die ik mij van te voren stelde. In Middelstum heb je bijvoorbeeld de Onno van Ewsumlaan maar ook de Johan Lewestraat. Was daar een connectie? Alma ging niet te veel op politieke en economische achtergronden in, zo merkte hij op. Waardoor bijvoorbeeld de zakelijke conflicten met de op Mentheda wonende Barthold Entens over de verdeling van bezittingen en gronden achterwege bleef.
Johan van Ewsum woonde dus op Borg Ewsum, de borg die helaas afgebroken is. De geschutskoepel en het Schathuis zijn wel bewaard gebleven. Maar Johan had ook nog een havezate in Mensinge kwam ik achter. Mooi dichtbij, dacht ik nog. Maar het bleek om de streek Mensinge te gaan, gelegen vlakbij Roden. Een havezate is trouwens een hoeve en er is nog een Museum Havezate Mensinge in Roden. In Roden wilde hij nog een Heerlijkheid te stichten, aldus Alma. Wat hij daar precies mee bedoelde weet ik niet maar niet getreurd, het is hem ook niet gelukt. Het zal vast om een mooi gebouw gegaan zijn die maar niet van de grond kwam.
Wel beleefde Johan roerige tijden. Hij leefde in de periode dat de steden Groningen en Appingedam voortdurend aangevallen werden. Ik denk dat Van Ewsum een soort van ridder is geweest die op gezette tijden ten strijde trok. Die moed leverde hem zelfs een ridderslag op. Hij werd ook in verband gebracht met de Slag bij Heiligerlee. En zo komt onze regionale geschiedenis tezamen met onze Vaderlandse. Want was die Slag, gehouden in 1568, niet het begin van de Tachtigjarige Oorlog? Je weet wel, met die rare Spaanse knakker Alva. En was ook niet één van onze Oranjes bij die slag betrokken?
Twee jaar later overleed Van Ewsum al. Ik ben er die avond echter niet achtergekomen of dat in het strijdgewoel gebeurde. Wel kwamen we te weten dat Johan zich bekwaamde tot een rasechte valkenier, een van zijn grootste hobby’s. Maar ook een manier om bij andere edelmannen in het gevlij te komen. Uit de facturen bleek ook dat hij in het in de eerste helft van de zestiende eeuw ongeveer één keer per week van Middelstum naar Roden ging. Zou dit met een paard en wagen gebeurd zijn of toch per koets? En het waren zijn ouders die nabij Leek Landgoed Nienoord stichtten.
Ik besluit toch nog even Google raad te plegen. Via dit linkje (https://www.groningerarchieven.nl/actueel/blog/220-johan-van-ewsum-1) kom ik nog veel meer over hem te weten, onder andere dat hij aan een ernstige ziekte overleed. De hele avond overziend, waar ik in de pauze nog even bijpraatte met pensionadogasten als leraar Wim Appelboom en timmerman Henk Koster, kan ik wel stellen dat het bijwonen van zo’n lezing zeker voor herhaling vatbaar is. Ik zal de folder die begin volgend jaar in de brievenbus valt eens goed gaan doorsnuisteren….