(Deze editie van Pensionado’s kent twee primeurs. Allereerst is het de eerste keer dat deze rubriek uit Blijham komt en daarbij is hij ook nog eens voor het eerst in het Gronings. Dat behoeft natuurlijk een kleine toelichting. Vorige week reed ik opgetogen naar beeldhouwer, schrijver en dichter Marten Grupstra. Een Google-inspectie had mij immers geleerd dat hij zelfs een speciale Wikipedia-pagina heeft. Dan ben je toch op zijn minst een bekende Groninger….
Ik kreeg allereerst een kleine rondleiding door zijn mooie, zelf ontworpen huis en enige werkruimtes vol met machines en gereedschappen. En daar zag ik al mooie, ‘sprekende’ beelden van Ede Staal en Prins Claus. Toen ik hem uitlegde wat de bedoeling van mijn bezoek was, gaf hij aan dat hij onlangs net zelf in opdracht een levensverhaal in het Gronings aan het papier toevertrouwd had die verder nog nergens gepubliceerd is.
En na een voordracht had ik direct al zoiets, daar moet ik niets meer aan veranderen! Een mooie, beknopte en humoristische beschrijving van een boeiend mens en dat ook nog wel in het Gronings. Daar viel voor mij niets meer aan te verbeteren! Vandaar dat ik met toestemming van de schrijver zelf, dit levensverhaal nu 1 op 1 op de website overgenomen heb. In de hoop dat veel van mijn volgers in staat zijn om het verhaal te volgen al zal dat voor de meesten nog geen makkelijke opgave zijn. Veel leesplezier toegewenst!)
Ik ben Marten Grupstra oet Blijham. Alhouwel k n halve Vraize bin, ik haar noamelieks Vraize ollen, bin k toch wel n echte Grunneger worden. Geboren in Winschoten in t leste oorlogsjoar en heb doar tot mien 21 ste joar ook woont. As lutje beudel was ik aans as aander kinder. Dat begriep je as kind vanzulfs nait. Mor mien ollen al hailndaal nait.
Zulfs op de legere schoule hebben ze mie nooit begrepen. Juffraauw Godlieb zee dou k in eerste klasse zat, dat k n tieke in de kop haar. Dat blift je wel goud bie hé. Mien ollen draigden mie aaltied dat ik noar de BLO schoule mos. Loagere schoule was gain succes veur mie dus. Mor as kind muik ik al wel kunst en mien bruiers en zuster, mor ook mien ollen, muiken mie der aaltied belacheliek mit. Dus wast veur mie aaltied roeien tegen de stroom in. Mien ollen wazzen echte Stalinisten en kunst en cultuur was aigenlieks n vies woord. Laankhoareg tuug wat nait waarken wol.
Pas op de Ambachtschoule (wat dou al LTS haitte) kreeg k zulf wat meer begrip en zulfvertraauw over mien aigen doun en loaten. Even n veurbeeld: wie mozzen in de ploatwaarkerij van t schoule as opdracht n motblikje moaken, mor ik muik, mit goudvinden van de leroar, n blikken Moanvis dij k zulf ontworpen haar. Ik kreeg der n dikke siever op en ik heb der wel vieve van moakt dij k aalmoal heb verkochd veur 25 gulden. Dat was in dij tied meer as n weekgeld veur jong van dij leeftied.
Ik was aans as aander kinder. Alle soorten sport vond k verschrikkelk en dat is nog zo. Ik schilderde laiver en hakte beeldjes in Benthaimer zandstain, mor repereerde ook fietsen, grasmesienes en wat aander goud veur lu in de buurt. Dou d’ambachtschoule achter de rugge was, wol k geern noar de kunstakkedemie in Stad, mor dat ging nait deur. Mien ollen vonden dat haailndaal niks en k mos aan t waark. Op mien vieftiende werd k leerling carroserietaikenoar. Ik taikende op les n sportwoagen en dat sluig goud aan bie de leroar. Ik kreeg n tiene.
Dat waark bevuil mie wel mor k kreeg roezie met n veurwaarker in de fabriek en nam ontslag. Wat k doarnoa aal oetspookt heb zak joe mor bespoaren aans wordt t verhoal veuls te laank. Mor op mien 18 joar haar k soamen mit mien kammeroad de eerste kunstexpositie in n galerie in Veendam. Dat was n galerie mit n haile goie noam en der kwammen oetsloetend bekende kunstenoars. De expositie was n dik succes.
Op mien 20ste bin k trouwd mit mien Annie dij dou net 18 was en hol dat nog aaltied overtuugd vol. Aigenlieks was de traauwerij n soort van n motje, want ik mos in t leger en kreeg den kostwinnersvergouden omdat k traauwd was en nait 1 guldenkwartje per dag zoas al dij aander vrijgezelle soldoaten. Wat k doar aal doan heb? Wandschilderingen moakt en miniatuur Bailey brugjes baauwd. Mor niks gain militairgedou. Noa negen moand wazzen ze mie wel zat en hebben ze mie tot dainst oetgoeid. Ik paasde totaal nait in zo’n organisoatie. Ongeschikt veur militairedainst. S5 haitte dat in dij tied.
In 1969 kochden wie n olle smederij in Beerte. Doar hebben we 34 joar woond en van alles en nog wat doan en moakt. Van kunst tot aan de mainst ingewikkelde technische constructies mor ook constructie taikeningen. In 1979 bin k vair weke noar Suriname west en dat bevuil zo goud dat Annie en ik bedochd haren dat we der wel veur laangere tied hen wollen. Mor hou den?
Ik haar in dij tied n motorsailer bouwd en zollen der met de boot hin voaren. De oceoan over. Dat was n dik oaventuur. Eerst binnen we mit ons baaidend noar de Zeevoartschoule in Delfziel west n cursus navigeren doan, aans wazzen we baange dat we der nait aankommen zollen.. t Is der nait van kommen de raize over de oceoan. Bouterse muik oorlog mit Ronny Brunswijk en dou binnen Annie en ik der mor eerst mit vlaigtuig hen west om te kieken ast wat was.
Wie zollen der n joar blieven, mor noa drij moand haren we t wel bekeken doar. Vot wezen. t Is aans wel n hail mooi laand, mor wel hail slim waarm en vochteg en dat n hail joar laank. Annie kon doar min tegen. Dou k joaren loater nog n moal in Surinoame was en doar ain van de producten tegen kwam dij ik ontworpen en moakt haar in de smederij in Beerte, is dat wel n haile wondelieke ervoaren.
Zoas k al zee heb k mien haile leven van alles en nog wat doan. As technisch taikenoar kon ik alles op papier zetten. Het muik mie nait oet wat het onderwaarp was, t kwam aaltied wel goud, want ik ben veural vörmgever. Dat heb je in je of nait. En as dat nou technisch is of artistiek waark is, dat moakt mie in wezen nait oet. Het mout kloppen, dat zit in mien bloud.
Ik heb in 1987 al zunnekracht centrales taikend, woar ze dou nait ains wozzen woar t over ging. In dat joar lag Rob Jetten dou net in de pisdouken.
Ik heb zeker wel viefteg jachten en zeker twinteg visserschepen taikend, mor ook verschaidend grote villa’s woar k zulfs een groot compliment van n poar grote architecten van kregen heb. In Nijwolle bouwden Annie en ik zo’n villa, mit n Duutse aannemer. Vieftien van dizze villa’s binnen ook werkelieks mit veul succes baauwd worden. Deur omstandegheden hebben we dizze villa schaande genog mouten verloaten en zo kwammen we in Blijham terechte.
In 1998 ging k op aanroaden van Wilma van Lingen van galerie de Grunneger Kroon noar n cursus in Stad model boetseren. Op de daarde les was k al wieder as mainegain dij der al 5 joar op zaten. Ik ben dou met noaktmodel studies en ook geliekende koppen begonnen te moaken. Dat ging mie meroakels of, mor mien staarkste waark is toch het moaken van geliekende koppen.
De beelden van de Ro-d-ys in Olle Pekel, Sicco Mansholt in Blaauwe stad, de Landman op dörpsplain in Blijham, de Scheuvelloper in Scheemde. Mor ook de koppen Ede Stoal, Gail Gilmore, Willem Duys, Prins Claus, Simon van Wattum, D.S. Hovinga en veule aandern heb k moakt. Zowel van overleden personen as van nog levenden heb ik goie geliekende koppen moakt.
Ik heb veule geboetseerde koppen zain, zulfs van beroemde kunstenoars as n Kees Verkade, woar n bordje bie mos aans kon je t nait roaden wel t veurstellen mos. Ik heb as ain van de wainege kunstenoars dij goave wel.
Ik geef bie ons op de boerderij ook les in bronsgaiten. Deur Covid 19 is dat de leste joaren der nait van kommen, mor ik ben weer start mit n nije cursus. Ik heb nog plek veur twij cursisten, dus as je der belang bie hebben, twievel nait, want dizze cursus is beslist uniek en wordt sikkom naargens in Nederland geven.
Wieder heb ik de hoofdredactie en de vörmgeving van verschaiden krantjes doan. Ik heb haile schaarpe columns schreven. Ook twij bouken heb k schreven. n Waitenschappeliek bouk over het “Kantoor van de Toekomst” en aine vol mit humor in t Grunegers “t Holten Bain” en aal baaide in aigen beheer.
Doarnoast heb k ook de gedichtenbundel n Nustje Riemkes in aigen beheer oetgeven in n oploage van 5500 exemploaren. t Was n hail groot risico, mor k bin der goud oetsprongen. Simon Reker zee ooit tegen mie: “Marten Grupstra de dichter. Het mooiste Grunneger waark ooit in zo’n oploage is nog nooit vertoond en zal ook nooit weer herhoald worden.” Tot nou tou het dat mie ook nog gain aine noadoan. Den grui je echt wel even op dat moment, toch?
Vuil ik mie den n echte kunstenoar? Nee, aigenlieks nait. Ik vuil mie meer n ambachtsman mit wat bizundere goaven. Meer n kunstenmoaker dus. Der zee ooit aine tegen mie: “Doe bist n Homo Universalis.” De universele mens. Dat was n titel dij Leonardo da Vinci op plakt is, mor in vergeliek mit dizze man ben ik nog gain ain percent. n Beetje te veul ere dus.
Der binnen nait veul dingen in mien leven west woar ik nee tegen zegd heb omdat ik het onderwaarp nait onder de knije heb, mor der is ain ding woar ik beslist ofhoaken mout. Muziek moaken! Ik ben schaande genog totoal nait muziekoal. Mor wel n muzieklaifhebber. Doarom hebben we in onze boerderij in Blijham den ook het theoatertje Kunst en Vliegwerk moakt. Dat was hail succesvol mor deur Covid 19 is t doar de leste tied vanzulfs ook niks van terechte kommen, mor het komt het volgend joar vast nog wel weer van.
Ain van de mainst bizundere dingen in mien leven was toch wel de Koninklieke onderschaiden “Lid in de orde van Oranje Nassau” die kregen heb veul aal mien bizundere waarkzoamheden. De waardering van de moatschappij zeg mor. Mien ol lu haren vast niks vonden, mor ain ding is zeker: het soicalistische haarte zit nog aaltied wel op de juuste plek.
Ondanks de hoge brandstofkosten op t heden brandt het Grunnegs Vuur in elks geval bie ons in Blijham nog helder op.