Berend, kun je jezelf in het kort even voorstellen?
Berend Zwart is de naam en ik ben bijna 73 jaar. Gepensioneerd dus na een werkzaam leven in het onderwijs, onder andere als schooldirecteur van drie lagere scholen in Appingedam. Appingedam is ook de plaats waar ik al vanaf 1986 woon. Ik ben getrouwd, vader van vier kinderen en opa van zes kleinkinderen. Geboren en getogen in Zoutkamp waar ik tot mijn 27e met veel plezier gewoond heb.
En dat is misschien ook wel de reden dat ik tien jaar geleden gevraagd ben om toe te treden tot het vrijwilligerskorps van het Visserijmuseum in Zoutkamp. Vrijwilligerswerk verrichten is niet vreemd voor mij. Zo ben ik bijvoorbeeld achttien jaar voorzitter van voetbalclub De Pelikanen geweest. Maar met deze activiteiten bij het Visserijmuseum, opgericht in 1994, keer ik terug naar mijn roots.
Het heeft er eindelijk alle schijn van dat jullie weer voor langere tijd open kunnen?
Och man, wat hebben we een dramatische twee jaren achter de rug waarbij we met horten en stoten open konden. Best wel een zorgelijke tijd want wat als dit nog langer zou gaan duren? Maar gelukkig kunnen we nu weer met al onze zestig vrijwilligers vooruitkijken. Je ziet dat de voorbereidingen voor onze opening, vrijdag a.s., in volle gang zijn. We hebben er heel veel zin in en gaan voor een lang seizoen zonder tussentijdse sluitingen!
Wat is jouw rol bij het Visserijmuseum?
Ik mag de voorzitter zijn van dit ‘hele spul’. Maar daar moet je niet te zwaar aan tillen hoor. We zijn een vrij platte organisatie met een collegiaal bestuur met daaronder bijvoorbeeld een bouw- en onderhoudsgroep, onze baliemedewerkers, behoud- en beheer, een schepengroep en nog een aantal visbakkers en garnalenpellers. De laatste groep trekt het hele land door en komt zelfs tot midden-Duitsland voor diverse demonstraties.
En ja, het voorzitter zijn bevalt prima. Maar wat wil je ook met zo’n gemotiveerde groep. Gemiddeld één keer per week ben ik wel in het museum te vinden. Voor een vergadering natuurlijk, of voor financiële issues maar ook voor overleg met verschillende instanties zoals de gemeente Het Hogeland. Daarbij zijn we onderdeel van zes Groninger Waddenmusea en dat vergt natuurlijk ook afstemming tijdens overleggen.
Wat is er zoal te zien in het museum?
Ik zag dat je zonet al een korte rondleiding van collega-bestuurslid Jakob hebt gehad en je kon dus zien dat er heel veel attributen uitgestald liggen die de geschiedenis van ons vissersdorp vertellen. Inclusief de nodige informatieborden waarbij bepaalde onderdelen uit onze historie nader uitgelegd worden. Van vissersnetten tot sloepen en een heuse stuurhut. Maar ook is een klein gedeelte van de vroegere afslag nagebouwd.
Er is zelfs een kleine Duitse vissersboot te bewonderen waar de kinderen zich helemaal op en in uit kunnen leven. Geschonken door Matthijs van der Ploeg aan ons museum. En wat te denken van de verschillende motoren, sloepen, boeien en scheepsmodellen. Genoeg te zien dus en je bent zo een uur verder om alles in je op te nemen.
Er is zelfs een vissershuisje opgebouwd en te bewonderen?
Zoutkamp was vroeger een compact dorp vol met kleine (vissers)huisjes. Veel van die huisjes zijn tijdens de dorpsrenovatie afgebroken en verdwenen. Maar in het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen staan nog zo’n vijftien huisjes die oorspronkelijk uit Zoutkamp komen.
Gelukkig hebben we pal achter ons museum nog één huisje uit vervlogen tijden kunnen behouden. Deze is ons geschonken door de familie Bol. Dit is de oudste vissersfamilie van Zoutkamp. Tegenwoordig wonen er bijna geen nazaten van deze familie meer in het dorp maar dat was vroeger wel anders. Dit huisje is door vrijwilligers en Zoutkamper brandweerlieden afgebroken en opnieuw opgebouwd. Het geeft een goed beeld van hoe de mensen rond 1900 woonden en leefden en is voor het publiek in te zien.
En jaarlijks is er een bijzondere expeditie?
Klopt en dit onderdeel wordt de wisselexpeditie genoemd. Momenteel zijn we druk bezig om hier de laatste hand aan te leggen. Zo zijn er beeldverhalen van tien vissersvrouwen die we geïnterviewd hebben, zowel oudere als jongere vrouwen. Daarin komen ook de zorgelijke en spannende momenten naar voren, onder andere over het (uit)varen onder zware weersomstandigheden. Maar ook hun eigen werkzaamheden komen aan bod.
Ik kan zelf ook altijd genieten van deze wisselexpedities. De laatste twee coronajaren was er aandacht voor de bevrijdingsjaren waarbij de nodige SD-soldaten van hieruit naar Schiermonnikoog gevlucht zijn vlak voordat de geallieerden ons kwamen bevrijden. Met onze eigen ZK4 kon deze vluchtroute zelf ervaren worden. De afsluiting van de Lauwerszee, inclusief ‘Het verdriet van Zoutkamp’ is een thema geweest en hetzelfde geldt voor de verschillende visserstruien en een expositie over het 600-jarig bestaan van het dorp.
Er kan zelf(s) uitgevaren worden?
Jaarlijks zijn er inderdaad diverse excursies en dagvaarten te boeken met onze historische garnalenkotter ZK4 ‘Albatros’ en de houten garnalensloep ZK31 ’Neptunes’. Zo zijn er Wad- en Lauwersmeertochten, richting de Engelsmanplaat bijvoorbeeld, maar er wordt ook mee naar Garnwerd gevaren. Vandaar kan er dan teruggewandeld worden door het mooie Reitdiepgebied naar Zoutkamp.
De ZK4 is ons geschonken en is door vrijwilligers helemaal gerestaureerd naar de inrichting van de jaren zestig, zeventig. Vaak waren de vissersschepen uit die tijd oude beurtschepen waarvoor een andere bestemming moest worden gevonden doordat de beurtvaart steeds verder afnam. Voor deze tochten is veel belangstelling. Tijdens zo’n tocht gaat naast de schipper nog een vrijwilliger mee. Samen kunnen ze van alles over de visserij, het Waddengebied en onze historie vertellen.
En er kan zelfs een arrangementendag samengesteld worden?
Er zijn inderdaad families en bedrijven die de ZK4 huren en hier zelf een dag of enige uurtjes mee uitvaren. En soms vaart het schip zelfs naar bijvoorbeeld het Duitse Leer of Papenburg, een tocht van zo’n anderhalf dag. De bakgroep en garnalenpellers gaan dan mee en verzorgen daar fraaie demonstraties.
Hoeveel mensen weten het museum jaarlijks te vinden?
Voor de coronaperiode waren dat er zo’n 7.500 per jaar. We zijn vaak van 1 april tot 1 november open. Dit jaar is de opening iets later en dit komt door de laatste voorbereidingen voor onze wisselexpositie. Vooral in de zomermaanden is het hier druk.
Je kunt merken dat steeds meer toeristen ons weten te vinden. Soms staan er op het grote ijsbaanterrein dagelijks honderden auto’s geparkeerd. Met bijvoorbeeld de fiets wordt dan vervolgens de omgeving, inclusief het prachtige Lauwersmeergebied, verkend. De wintermaanden worden door ons gebruikt voor onderhoud en restauratieklusjes.
Wat zijn jouw hoogte- en dieptepunten uit je Visserijmuseumperiode tot dusver?
Het dieptepunt laat zich makkelijk raden, dat was de coronatijd. Dat gaf toch wel de nodige zorgen. Maar volgens mij zijn we er goed uitgekomen. De hoogtepunten zitten hem voor mij vaak in de wisselexposities. Ik verheug me nu al op de reacties op de thema ‘Vissersvrouwen’. ‘Het verdriet van Zoutkamp’, n.a.v. de afsluiting van de Lauwerszee, was voor het dorp een groot dieptepunt maar de expositie trok heel veel extra bezoekers naar het museum.
Heb je nog leuke visseranekdotes?
We hebben het al even over de expositie gehad waarin de visserstruien centraal stonden. De vissers van elk afzonderlijk dorp hadden hun eigen specifieke trui en daardoor konden de vissers die tijdens een zware storm verdronken waren, worden geïdentificeerd. Veel mensen weten dat niet en zijn bijvoorbeeld ook niet op de hoogte waarom vissers vroeger altijd een gouden oorbel droegen. Hiermee kon namelijk een eventuele begrafenis worden bekostigd.
We werken nauw samen met andere Waddenmusea. Dit zijn Verhildersum in Leens, Menkemaborg in Uithuizen, Het Wierdenmuseum in Ezinge, het Kloostermuseum in Aduard en het Openluchtmuseum in Warffum. Gezamenlijk hebben we vorig jaar reclamespotjes bekostigd die op NPO 1 zijn uitgezonden. Dit gaf de bezoekersaantallen van onze musea best wel een boost en is dus voor herhaling vatbaar.
Zoutkamp is voor jou ‘the place to be’?
Inmiddels woon ik al weer jarenlang met veel plezier in Appingedam. Maar Zoutkamp was destijds een prachtig dorp om op te groeien. Er was altijd reuring. ’s Middags kwamen de vissersschepen terug en ging de vangst naar de afslag. En de boot naar Schiermonnikoog vertrok toen ook nog vanuit Zoutkamp, dat was ook een bezienswaardigheid. Dit alles gaf kleur aan het dorp en leverde altijd boeiende verhalen op. Nog steeds kom ik hier wekelijks met veel plezier weer terug.
Waar staat het Visserijmuseum Zoutkamp over 10 jaar?
We zijn een ambitieus museum met de nodige plannen op de rol. In samenwerking met andere partijen willen we het museum voortstuwen in de vaart der volkeren. Ons grootste probleem is een gebrek aan ruimte maar we willen hier niet weg want dit is een pracht plekje aan de Reitdiepskade en een karakteristiek en historisch gebouw, een rijksmonument. Voor het ruimtegebrek proberen we oplossingen te vinden en dit lukt bijvoorbeeld middels een digitaliseringslag. Wat dat betreft zie ik de toekomst met vertrouwen tegemoet.
Wil je verder nog iets kwijt?
Voor bijvoorbeeld die digitaliseringslag zijn we ook op zoek naar jonge en enthousiaste vrijwilligers die ons hierbij willen helpen. Ook om dingen meer interactief te maken. We hebben ideeën genoeg dus mocht je je geroepen voelen en heb je feeling of interesse in de visserij, meld je dan aan! We zien je graag komen. Dat geldt natuurlijk ook voor de bezoekers. Wil je meer weten over ons museum, klik dan even op de link www.visserijmuseum.com. We zijn ook via Facebook te volgen: https://www.facebook.com/visserijmuseumzk. Graag tot ziens!